‘Wie was mijn vader?’

“Ik heb hem nooit gemist – miljoenen dochters van mijn generatie zijn opgegroeid zonder vader. Ik hield hem op afstand. Ik wilde niets over hem weten. Hij was een open wond in het leven van mijn moeder, en ik heb hem ervaren als haar verlies. Ze heeft erover gezwegen. Inmiddels weet ik dat veel 20ste juli weduwen tegenover hun kinderen gezwegen hebben. Het was een zwijgen dat geen vragen toeliet.”

Wibke Bruhns, auteur van het boek Het land van mijn vader, Geschiedenis van een Duitse familie, begint haar verhaal met het gevoeligste onderwerp uit haar familiegeschiedenis – haar vader. Op een avond in 1979 krijgt ze te horen dat er beeldmateriaal bestaat van het proces dat naar aanleiding van de mislukte aanslag op Adolf Hitler van 20 juli 1944 plaatsvond. Wanneer ze de televisie aanzet, ziet ze haar vader voor het eerst op videobeelden. Kaarsrecht en in een te ruim pak wordt hij uitgekafferd door Roland Freisler, de voorzitter van het Volksgerichtshof. Zijn leven was voorbij en hij wist het. Omringd door geüniformeerde toeschouwers moest hij zich bewust zijn geweest van het feit dat hij over niet al te lange tijd een gruwelijke, eenzame dood zou sterven. Alle medeplichtigen van de aanslag op Hitler op 20 juli 1944 werden namelijk ter dood veroordeeld. Bruhns was toen zes jaar oud en de jongste uit een gezin van vijf kinderen. De executie van haar vader liet een groot litteken achter op haar familie.

HG met zijn vrouw en hun vijf kinderen

Nadat Bruhns deze beelden zag, ontstond er een nieuwsgierigheid in haar die zich nog niet eerder had geuit.

“Hoe was je leven, hoe was je, los van boeken waarin je naar voren kwam? Je dood heeft mijn blik vervormd. Je was niet jezelf – je was altijd dood. Bovendien ben je meer dan de zorgvuldig omzeilde pijnzone in de psyche van mijn moeder. Ik wil je niet langs omwegen. Ik wil jou. Ik ben je kind. In deze nacht in 1979 heb ik mezelf beloofd: ik bekommer me om jou.”

Haar verhaal is een persoonlijke zoektocht van een dochter die haar vader wil leren kennen. Hans Georg Klamroth, door Bruhns liefkozend HG genoemd, was een militair en vrouwenliefhebber die fanatiek deelnam aan het nationaalsocialisme. Hij probeerde zijn ideaal na te streven: “Sta pal voor je volk. Het is je aangeboren plicht.” Deze visie bracht hem uiteindelijk in de problemen. Hij belandde in een tweestrijd: wat was goed en wat was veilig?

Het gezin Klamroth zingt enthousiast Hitlerliederen

Bruhns vertelt haar familiegeschiedenis waarin de Eerste Wereldoorlog, de opkomst van het nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog een grote plaats innemen. In deze roerige en onzekere tijden speelden er echter ook hele andere kwesties binnen het alledaagse leven van de koopmansfamilie. Zo moest het familiebedrijf overeind blijven tijdens de hyperinflatie van 1929. Daarnaast wordt uitgebreid aandacht besteed aan de liefdesgeschiedenis van HG en Bruhns moeder Else. Deze relatie was gecompliceerd door HG’s herhaaldelijke ontrouw, die tot een steeds moeizamere verhouding leidde tussen de twee. Dit was één van de onderwerpen waar binnen de familie niet over werd gesproken na de Tweede Wereldoorlog.

Bruhns neemt ons mee in haar speurtocht en beschrijft haar twijfels en gedachten over wie HG was. Ze stelt vragen en probeert zich in te leven in haar vaders hersenspinsels. Hiervoor maakt ze gebruik van het enorme familiearchief van de Klamroths en vele briefwisselingen tussen de verschillende familieleden. Langzaamaan ontrafelt zij het mysterie rondom haar vader.

Toch blijven er wat vragen achter na het lezen. HG wordt door Bruhns als eenzame en onzekere soldaat beschreven. Zijn trots werd gekrenkt door de schaamte van het verlies van de Eerste Wereldoorlog. Dat leidde ertoe dat hij gewillig deelnam aan de nieuwe beweging van het nationaalsocialisme waarin patriottisme en militaire trots weer hoog in het vaandel kwamen te staan. Indirect lijkt het erop dat Bruhns bepaalde beslissingen die haar vader heeft genomen goed wil praten door in het boek enorm veel aandacht te besteden aan de Eerste Wereldoorlog. Maar klopt dit wel? Mag de afloop van de Eerste Wereldoorlog als excuus gebruikt worden voor de aansluiting bij het nationaalsocialisme? Daarnaast probeert Bruhns onder andere met het excuus van de Eerste Wereldoorlog sympathieke gevoelens voor haar vader op te roepen bij de lezer. Hij was dan wel lid van de nazipartij, maar hij was ‘geen echte’ nazi, aldus Bruhns. In haar boek schrijft ze dat ze bang is dat ze te negatief over hem spreekt, wat niet het geval is. Hoe zit het nu precies met haar gevoelens voor haar vader?

Tot slot zijn er ook bredere thema’s binnen dit boek die vragen oproepen. HG wordt binnen de familie als een held beschouwd. Maar kunnen de mannen die betrokken waren bij de aanslag van 20 juli werkelijk helden genoemd worden? Wat was de betekenis van deze helden binnen het naoorlogse West-Duitsland? Hoe gaat de tweede generatie, waar Bruhns ook onderdeel van uitmaakt, om met de geschiedenis? Deze generatie heeft geen herinneringen aan de oorlog, maar leeft wel met de zware en duistere gevolgen ervan.